خانواده بعد از پساکرونا | پدیده جنبشی در انتظار است

خانواده بعد از پساکرونا چگونه می‌شود؟ کرونا اگر چه با خود انقلاب بزرگی را حادث کرد اما از دید جامعه‌شناسان در پساکرونا باید در انتظار جنبشی اجتماعی جدیدی به تاثیر از تحولات شکل گرفته هم بود.

به گزارش عطنا، میزگرد «زنان و خانواده در کشاکش کرونا و قرنطینگی» به مناسبت هفته پژوهش، به همت دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی، سه‌شنبه، 18 آذر به صورت برخط برگزار شد.

در این میزگرد تقی آزاد ارمکی، جامعه‌شناس و استاد دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، مهدی اعتمادی‌ فرد، استادیار دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران و محمدتقی کرمی، دانشیار دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی به بیان دیدگاه‌های خود پرداختند.

خانواده بعد از پساکرونا | کرونا یک انقلاب بزرگ اجتماعی است

تقی آزاد ارمکی، جامعه‌شناس و استاد دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران در این میزگرد به انقلاب بزرگ اجتماعی کرونا پرداخت: در ابتدا لازم است که از کرونا تعبیری داشته باشیم. کرونا پدیده‌ای بیولوژیک است و تبدیل به امر بیماری شده است و جنبه بازیگر اقتصادی، اجتماعی و سیاسی پیدا کرده است. به نظر من در جهان حاضر کرونا یک انقلاب بزرگ اجتماعی را رقم می‌زند و من به عنوان یک کنشگر انقلابی از آن یاد می‌کنم.

این پدیده خودش را به صورت یک پدیده انقلابی در جهان نشان می‌دهد، انقلابی که خون می‌ریزد و میلیون‌ها انسان را کشته و افزون بر این، اثرات اقتصادی، سیاسی و اجتماعی داشته است.

هیچی انقلابی در دنیا چنین اثری را نداشته است. اگر به انقلاب اسلامی نگاه کنیم، می‌بینیم که مجموعه کشتارهایی که در انقلاب اسلامی، بسیار محدود و نادر است. ما برای این که انقلاب را بزرگ کنیم اعداد و ارقام کشته‌های آن را بیشتر نشان می‌دهیم.

به نظر من، باید از کرونا به عنوان یک پدیده انقلابی یاد کرد. اثرات این انقلاب جنبش‌های اجتماعی است. همانند انقلاب اسلامی که پس از وقوعش، مجموعه‌ای از جنبش‌ها را به دنبال خود آورد.

کرونا هم به همین صورت و در حال رقم زدن مجموعه‌ای از جنبش‌ها اجتماعی است و در عرصه خانواده اثر می‌گذارد. انقلابی که ماهیتاً کرونایی و با منطق کرونایی آمده است و در نهایت اثرات ماندگارش موجب خواهد شد که ما با مجموعه‌ای از جنبش‌های اجتماعی روبه‌رو شویم. دو جنبش از این جنبش‌ها، جنبش‌هایی است که خانواده را در بر می‌گیرد.

مسئله مهم بازیگری متفاوت زنان دوران کرونا و بعد از کرونا است. ماجرای زنان بعد از کرونا امر مهمی است و زنان قبل از کرونا یک امر ماضی است و قابل مقایسه با زنان دوران کرونا است. زنان بعد از کرونا با زنان دوران کرونا مقایسه می‌شوند.

خانواده بعد از پساکرونا |فضای مجازی جانشین فضای واقعی شد

در اینجا منطق حاکم  منطق دوری و نزدیکی است. از نظر من کرونا موجب شده است که خیلی از چیزهای دور را برای خانواده نزدیک و چیزهای نزدیک را دور کند. برای مثال اگر در ساحت مراسمی به این مسئله نگاه کنیم دیدارها، روبوسی‌ها و... به تدریج در حال تبدیل شدن به پدیده‌های دور هستند و چیزهایی که خیلی در خانواده حضور نداشت در حال تبدیل شدن به پدیده‌های نزدیک است.

بهم ریختن منطق دوری و نزدیکی به علت فضای واقعی و مجازی است. یعنی در حال حاضر خانواده در فضای مجازی زیست می‌کند و این دوگانه فضای واقعی و مجازی از نظر من درحال بهم ریختن است.

در هم شدگی و یا جانشین شدن فضای مجازی به جای فضای واقعی و زیست واقعی در خانواده موجب شده که خانواده یک حرکت مهم را رقم بزند و این حرکت مهم با در هم ریختگی بحث دوری و نزدیکی مناسبت بسیار عجیب و غریبی ایجاد کرده است و موجب شده است که کنشگری‌های جدیدی خلق شود.

برای مثال تا دیروز اگر زن‌ها کنشگری دوم داشتند، امروز در خانواده به دلایل متعدد، کنشگر اول هستند. خانوادۀ فضای کرونا خانواده‌ای است که زنان آن مقدم‌تر خواهند بود. در خانواده قبل از کرونا، زنان در حاشیه بودند و تنها بخشی از زنان طبقه متوسط و بیشتر زنان طبقه بالا بودند که مطرح بودند.

خانواده بعد از پساکرونا | کرونا پیران را از خانواده بیرون کرد

کاری که کرونا کرده این است که نسل اول یعنی نسل پیران، از خانواده بیرون افتاده‌اند. در خانه دیروز ایرانی، پیران کانون و نزدیک‌ترین و محرم‌ترین افراد بودند. امروز کرونا موجب شده است این افراد به بیرون بیفتند.

در این جا مفهوم دیگری که مهم است بحث ظهور مادری است. از نظر من در خانواده امروز مادری پررنگ‌تر شده است. همه کسانی که در این خانه باقی مانده‌اند، در جریان کرونا و بعد از کرونا  آدم‌هایی هستند که با جهانی بزرگ‌تر روبه‌رو هستند.

خانواده بعد از پساکرونا | جنبشی در انتظار است

خانواده در بعد از کرونا یک پدیده جنبشی خواهد بود. یعنی به جای این که جنبش‌ها از دانشگاه و... شروع شود از خانواده شروع می‌شود. اقتضائات، ضرورت‌ها یا بحران‌هایی مثل کرونا عاملیت عمده‌ای خواهند بود که محصول و نتایج آن ظهور مجموعه‌ای از جنبش‌های اجتماعی است. در خانواده بازیگر اساسی این جنبش‌ها زنان فردا خواهند بود تا مردان و مردان کمی عقب خواهند آمد و فرزندان در حاشیه قرار می‌گیرند و پیران هم به بیرون انداخته خواهند شد.

خانواده بعد از پساکرونا | تحولات کرونا در طبقه پایین جامعه اتفاق افتاد

در کرونا شلیک اصلی در مغر خانواده شده است. به همین دلیل خانواده از آن کانون با مرکز مرد به نظر من نه فقط در طبقه متوسط بلکه بیشتر طبقه پایین دچار یک آسیب عمده شده و فاصله گرفته است.

بیشتر تحولات ما در دوران کرونا در طبقه پایین جامعه اتفاق افتاده و طبقه متوسط خودش را جمع کرده و در خود فرو رفته است. بیشترین هجوم به طبقه پایین جامعه شده و به علت این که خانواده در این طبقه بنیان‌های اقتصادیش ضعیف بوده ‌است، حادثه آفرین شده است.

خانواده بعد از پساکرونا | خشونت علیه مردان بیشتر از زنان است

من به این دلیل می‎گویم امکان بازگشت زنان به عرصه پیشینشان وجود ندارد که مشکلات وچالش‌های اساسی خانواده در اینجا بیرون زده است و اتفاقا این همان چیزی است که به روابط زنان و مردان باز می‌گردد. در این منظر است که ما می‌بینیم ماهیت خشونت‌های درون خانواده علیه زنان متفاوت شده است.

در حال حاضر ما خشونت علیه مردان را بیشتر از دیروز می‌‌بینیم. در سال 1375 پژوهشی را در تهران انجام دادم که در آن سال طبق آن پژوهش یک درصد از مردان ایرانی مورد خشونت قرار می‌گرفتند و خشونت علیه مردان پدیده‌ای جدید و نوظهور بود. بالا رفتن میزان خشونت علیه مردان بسیار قابل توجه است و خشونت علیه مردان خیلی بیشتر از خشونت علیه زنان است.

خشونت علیه مردان ناشی از این است که مردان در حال از دست دادن موقعیت پیشینشان هستند و در نهایت اعتراض می‌کنند که این اعتراض باعث خشونت علیه آنان می‌شود. این پدیده به بازیگری زنان در خانه بر می‌گردد.

کرونا موجب شد که در ابتدا گسست روابط خانوادگی و خویشاوندی و بعد از آن پیوند مجدد اتفاق بیفتد. در پیوند مجددِ روابط نقش زنان پررنگ‌تر است. کرونا گسست بنیادی‌ای را در روابط ایجاد کرد و زنان در اینجا در اینکه چه کسانی را وارد خانواده کنند گزینش‌گری می‌کنند.

این به این معنی نیست که خانواده در معرض فروپاشی است. خانواده دچار میرایی و فروپاشی نمی‌شود بلکه خانواده دچار یک بازسازی بنیادین با محوریت کنش زنانه می‌شود.

خانواده بعد از پساکرونا|زنان تصویر فرهنگی از ایران ارائه می‌دهند

مردان بیشتر تصویر تمدنی و زنان بیشتر تصویر فرهنگی از ایران ارائه می‌دهند. به نظر من این تضاد به مرور زمان در حال نشان دادن خودش است و زنان با محوریت مسئله تربیت، اخلاق و فرهنگ به ستیز با مفهوم تمدن به معنای قدرت و سلسله مراتب پیش می‌روند.

خبرنگار: محدثه آقایی